Η κοινωνία που αρνείται να δει την πραγματικότητα

Με τον όρο Μπανανία χαρακτηρίζεται ένα κράτος στο οποίο δε λειτουργούν σωστά οι θεσμοί και οι κρατικοί μηχανισμοί. Ο μειωτικός και απαξιωτικός αυτός όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει μικρά κράτη, συνήθως εξαρτώμενα και πολιτικά ασταθή με περιορισμένη συνήθως γεωργική παραγωγή και κυβερνώμενα από μία μικρή πλούσια και διεφθαρμένη κλίκα.
Προφανής είναι η αναφορά σε τριτοκοσμικές χώρες της Αφρικής κυρίως ή και της Λατινικής Αμερικής που κατά τη κοινή αντίληψη είναι μπανανοπαραγωγές χώρες.

Η περίοδος της μεταπολίτευσης, η οποία άνοιξε με τη σχεδόν πλήρη κρατικοποίηση της οικονομίας, κινδυνεύει να κλείσει με την Ελλάδα χρεοκοπημένη.

Διαβάζοντας σήμερα μετά από 40 χρόνια, άρθρα-αναλύσεις γραμμένα την περίοδο 1975-1981, βλέπουμε ότι η σημερινή χρεοκοπημένη Ελλάδα είναι μία χώρα με ακίνητη κοινωνία. Ως φαίνεται δε, αυτό θα είναι το σοβαρό πρόβλημα της χώρας για πολλές δεκαετίες ακόμα.

Στα άρθρα εκείνης της περιόδου, το μόνο που αλλάζει είναι οι ημερομηνίες. Κατά τα λοιπά διατηρούν μία φρεσκάδα που υποδηλώνει ποιο μπορεί να είναι το δράμα των κοινωνιών που όχι μόνον αρνούνται να δουν την πραγματικότητα, αλλά και τη μεταμφιέζουν ώστε να προσαρμοσθεί σε αυτά που θέλουν να βλέπουν. Ακόμα χειρότερα, αυτή η μεταμφίεση της πραγματικότητας κάνει άχρηστη τη γνώση και αναιρεί την εμπειρία που κάθε σκεπτόμενο άτομο θα μπορούσε να αντλήσει από τα γεγονότα.

Αντιθέτως, στη χώρα μας τα γεγονότα μυθοποιούνται, ώστε να γίνεται ευκολότερη η διαστρέβλωσή τους και άρα η προσαρμογή τους στη μεταμφιεσμένη πραγματικότητα. Έτσι, η απαραίτητη για την καλλιέργεια της ευφυΐας γνώση, παραποιείται, με απώτερο σκοπό την κυριαρχία της άγνοιας – φαινόμενο που κατά πολλούς κοινωνιολόγους ευνοεί τον συλλογικό παραλογισμό. Αυτός ο τελευταίος αποτελεί σήμερα σήμα κατατεθέν μιας ακίνητης κοινωνίας, η οποία χαρακτηρίζει «εκβιαστές» αυτούς που την έσωσαν από βέβαιο πνιγμό και της προσφέρουν σωσίβιο για να διατηρεί το κεφάλι της έξω από το νερό.

Και το ερώτημα είναι: Παρά την απίθανη μεταφορά πόρων που δέχθηκε η Ελλάδα τα τελευταία 35 χρόνια, η οποία ισοδυναμεί με τρία ΑΕΠ της το λιγότερο, σήμερα μπορεί να επιβιώσει σε έναν νέο παγκόσμιο καταμερισμό της εργασίας; Χωρίς γενναίες παραγωγικές επενδύσεις και ισχυρές διαρθρωτικές αλλαγές, μπορεί μία οικονομία μικροϊδιοκτητών και αναρίθμητων αυτοαπασχολούμενων να σταθεί στο σημερινό παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον;

Η απάντηση είναι μάλλον θετική, αλλά υπό αρκετούς όρους.

Μέγιστο πρόβλημα της χώρας είναι η γραφειοκρατική της δομή και ό,τι αυτή συνεπάγεται σε διαφθορά, διαπλοκή και αποθάρρυνση της καινοτομίας.

Πολιτικοί όπως ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης και ο Κώστας Σημίτης πίστεψαν ότι, με την είσοδο της χώρας μας στην ΕΟΚ, με τη συμμετοχή της στην ενιαία αγορά και στην ευρωζώνη και το άνοιγμά της στη διεθνή οικονομία, θα ασκούνταν τέτοιες πιέσεις στο εσωτερικό ώστε αυτομάτως θα γίνονταν και οι απαιτούμενες από τις εκάστοτε συνθήκες διαρθρωτικές αλλαγές. Δυστυχώς, έπεσαν έξω στις προβλέψεις τους.

Παρά την υποτιθέμενη θεσμική προσαρμογή στο ευρωπαϊκό κεκτημένο, η Ελλάδα απέχει πολύ από το ζητούμενο αυτό. Από το 1980 και μετά, με τη συμβολή του ΠΑΣΟΚ κατά κύριο λόγο, παρατηρήθηκαν έντονες αντιστάσεις απέναντι στον ευρωπαϊκό θεσμικό εκσυγχρονισμό, οι οποίες σε πρώτο επίπεδο ανάγνωσης συνιστούσαν μορφές αυτοάμυνας συγκεκριμένων συμφερόντων και συντεχνιακών κοινωνικών δομών –που στην Πασοκική οκταετία ισχυροποιήθηκαν από τον πελατειακό προστατευτισμό ενός διανεμητικού κράτους με ισχυρές αρθρώσεις σε ολόκληρο τον κοινωνικό ιστό.

Στο επίπεδο αυτό το πρόβλημα είναι πολύ πιο σοβαρό απ' ό,τι φαίνεται σε πρώτη ανάγνωση και από αυτά που καταλαβαίνουν οι εταίροι μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Όπως αναφέρει ο Παναγιώτης Γεννηματάς στο βιβλίο του Ελλάς: Δύση ή Ανατολή«Οι αντιστάσεις αυτές, πέραν των γενετικών τους σχέσεων με συγκεκριμένες κρατικές λειτουργίες (προστατευτισμός-διαπλοκή-επιδοτήσεις), έχουν και αυτοτελή ιστορικά ριζώματα στο διαχρονικό πολιτισμικό υπόβαθρο της νεοελληνικής ιστορικής ζωής. Τα ριζώματα αυτά τρέφονται, βλασταίνουν και αναπαράγονται επάνω σε σύστοιχες πολιτισμικές υποδομές βαθύτερης ανατολικο-μεσογειακής γενεαλογίας. Οι πολιτισμικές αυτές υποδομές είναι ταυτόσημες με την ιστορική εθνογένεση και κοινωνιογένεση του μεταβυζαντινού νεοελληνισμού. Ακριβέστερα, ανάγονται στην απώτερη βυζαντινοχριστιανική καταγωγή του νεοελληνικού κοινωνικού και ιδεολογικού μορφώματος (11ος – 15ος αιώνας). Είναι όντως εντυπωσιακό να διαπιστώνει κανείς πόσο ανθεκτικά το πνεύμα μιας τόσο μακροχρόνιας παράδοσης εξακολουθεί να ανθίσταται και να επιβιώνει».

Προσθέτει δε ο Παν. Γεννηματάς, ότι η μακροχρόνια συμβίωση με τον Οθωμανό κατακτητή ολοκλήρωσε τη μακραίωνη και ακώλυτη σκοταδιστική βυζαντινοχριστιανική διαπαιδαγώγηση, με αποτέλεσμα την παρατεταμένη απομόνωση του νεοελληνισμού από τους ανανεωτικούς ανέμους της συντελούμενης στη λατινική Δύση αναγεννησιακής κοσμογονίας και στη συνέχεια από τις ανεμπόδιστες επιρροές του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού.

Παίρνοντας ως παράδειγμα την επιβίωση του Καραγκιόζη στη σύγχρονη ελληνική παράδοση βλέπουμε ότι ήταν  αυτή, η οποία διαιώνισε τους Ραγιάδες της οθωμανικής αυτοκρατορίας και στο σύγχρονο ελληνικό κράτος. Ο Καραγκιόζης έκανε μεγάλη ζημιά στον σύγχρονο ελληνισμό. Εξαιτίας του δεν έγινε η Ελλάδα ποτέ ένα σύγχρονο κράτος. Εξαιτίας του μεταφέρθηκε η "παθογένεια" της οθωμανικής αυτοκρατορίας στο ελληνικό εθνικό κράτος. Απλά, για να το καταλάβει κάποιος αυτό, θα πρέπει να γνωρίζει πώς λειτουργεί το σύστημα και οι μηχανισμοί παραγωγής προτύπων.

Το κάθε κοινωνικό σύστημα λειτουργεί με τον τρόπο που επιβάλει η πολιτισμική του επιλογή. Με βάση αυτήν την επιλογή —και άρα με βάση τις "απόψεις" του— διαπαιδαγωγεί τα παιδιά του. Εξαιτίας των αναγκών της διαπαιδαγώγησης παράγει τα επιθυμητά γι' αυτό πρότυπα. Με τα πρότυπα σου "λέει" από μικρό παιδί τι ακριβώς θέλει από εσένα να κάνεις όταν θα ενηλικιωθείς. Σου εξηγεί τι θεωρεί σωστό και τι λάθος. Σου εξηγεί τι ανέχεται και τι όχι.

Η αρχαία ελληνική κοινωνία δεν ήταν τυχαίο που μεγαλούργησε. Δεν ήταν τυχαίο που νίκησε όλους τους μεγάλους τυράννους. Δεν ήταν τυχαίο που έστησε Θερμοπύλες για να τους σταματήσει και τους νίκησε σε Μαραθώνες. Τίποτε δεν είναι τυχαίο σ' αυτόν τον κόσμο. Από τύχη κανένας δεν βρέθηκε ψηλά στον Όλυμπο. Πρέπει να ξεκινήσεις "σκαρφάλωμα" μιας ολόκληρης ζωής, για να βρεθείς εκεί. Το ίδιο συμβαίνει και με τις κοινωνίες. Καμία δεν διέπρεψε επειδή έτσι "έτυχε". Οι κοινωνίες αποφασίζουν μόνες τους για τους στόχους τους και στη συνέχεια "παράγουν" τους πολίτες που επιθυμούν, για να επιτευχθούν οι στόχοι αυτοί. Η αρχαία ελληνική κοινωνία ήταν διάσημη και λαμπερή, γιατί ήταν φιλόδοξη. Αναγκαστικά λοιπόν φιλόδοξους πολίτες "παρήγαγε". Τέτοια πρότυπα έδινε στα παιδιά.

Αν δε στις παραπάνω επιρροές προσθέσουμε και τη μαρξιστική μεταπολεμική επιρροή, τότε προβάλλουν ανάγλυφα και τα βαθιά αίτια της συνολικής ακινησίας, στο πλαίσιο της οποίας, οι μεγάλοι εχθροί είναι οι ιδέες της ελεύθερης δημιουργίας και της δημιουργικής καταστροφής. Ιδέες, δηλαδή, που μέσω των κοινωνικών νεωτερισμών και της οικονομικής καινοτομίας επιτρέπουν την παραγωγική απογείωση μιας οικονομίας και την ταχεία ενσωμάτωσή της σε έναν απαιτητικό διεθνή καταμερισμό της εργασίας.

Όλοι οι ξένοι σημαντικοί οικονομολόγοι που ασχολούνται με την Ελλάδα επιμένουν στο έλλειμμα εξωστρέφειας της οικονομίας μας και στη δραματική της συρρίκνωση σε έρευνα και καινοτομία.

«Το ίδιο και οι Έλληνες οικονομολόγοι», γράφει ο κ. Αρ. Δοξιάδης, «στις διευθύνσεις μελετών των τραπεζών και στα ερευνητικά ιδρύματα. Οι επισημάνσεις τους περνάνε στα ψιλά του δημόσιου λόγου. Αντί γι' αυτούς, το ενδιαφέρον μονοπωλούν οι απίθανοι πολιτευτές-οικονομολόγοι, που είτε ψάχνουν να βρουν σε ποιους εξωχώριους παραδείσους έχουν κρύψει τον θησαυρό οι τοκογλύφοι των αγορών, είτε επινοούν απίθανα σενάρια για να αναλάβουν τη διατροφή μας οι Γερμανοί.

Όμως, χωρίς κατάλληλο πολιτικό περιβάλλον και δημόσιες πολιτικές που να στηρίζουν την ελεύθερη δημιουργία με εξωστρεφή χαρακτήρα, η χώρα θα παραμένει υπερχρεωμένη, παρασιτική και περιθωριοποιημένη μέχρι τελικής πτώσεως».